Anh em của Karl Marx? Giáo hoàng Phanxicô và Thomas Piketty đều muốn tái phân bổ của cải.
Giáo hoàng Phanxicô và Thomas Piketty đều muốn tái phân bổ của cải.
huffingtonpost.com, Mục sư, giáo sư thần học Susan Brooks Thistlethwaite, 12-5-2014
Điều này có nghĩa gì khi thế giới nghe Giáo hoàng của Giáo hội Công giáo và một nhà kinh tế học tài giỏi người Pháp cùng đưa ra một thông điệp giống nhau? Dù cách nói có khác nhau, cả giáo hoàng Phanxicô và Thomas Piketty đều đang khẳng định, quỹ đạo của chủ nghĩa tư bản hiện đại không kiểm soát đang lao đầu đến một sự bất bình đẳng về của cải ngày càng tăng, và các quốc gia trên thế giới cần phải cản việc này lại bằng cách tái phân bổ tài sản trên một quy mô lớn hơn nữa.
Điều chắc chắn, dù những người bảo thủ ngoan cố có gào thét chỉ trích gì đi nữa, là cả hai không ai theo chủ nghĩa Marx.
Ngày 28 tháng 4, giáo hoàng Phanxicô đã viết câu tweet: “Bất bình đẳng là gốc rễ của các tội xã hội”. Một vài ngày sau, ngài mở rộng điểm này trong bài diễn văn trước Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Ban Kimoon và trưởng các ban ngành chính của Liên Hiệp Quốc đang nhóm họp tại Roma. Giáo hoàng nói rõ rằng, sự bất công trong kinh tế, cái mà ngài gọi là “nền kinh tế loại trừ”, không chỉ là thất bại của đức ái, mà còn là một thất bại mang tính hệ thống mà chúng ta cần phải xác định cho đủ. Ngài kêu gọi Liên Hiệp Quốc hành động để ngăn chặn “các nguyên nhân có tính cơ cấu của nạn đói và nghèo khổ để có được những kết quả tốt hơn trong việc bảo vệ môi trường, bảo đảm cho tất cả mọi người đều được lao động sản xuất và đúng phẩm giá, cũng như bảo vệ thích đáng cho giá trị gia đình.”
Nhưng, câu làm cho các báo chạy tít lớn, tất nhiên là lời của giáo hoàng kêu gọi cụ thể “nhà nước hãy tái phân bổ hợp lý các lợi ích kinh tế.”
Rush Limbaugh ngay lập tức chộp lấy cây này để tuyên bố, “Đó là chủ nghĩa Marx, đó là chủ nghĩa xã hội.”
Không phải đâu thưa ông Limbaugh. Đó là tinh thần Kitô.
Với tôi, thật thú vị khi các Kitô hữu và các nhà kinh tế biết điều kết hợp với nhau.
Nhà kinh tế học Thomas Piketty, trong quyển sách được khen ngợi rất nhiều của mình, quyển Tư bản trong thế kỷ XXI, cũng đã kêu gọi tái phân bổ của cải bằng biện pháp thuế khóa để đối phó với sự gia tăng chưa từng có nạn bất bình đẳng kinh tế trong chủ nghĩa tư bản.
Điều không thể tránh được, đúng như vậy.
Theo Piketty, nguyên do chính yếu của sự chênh lệch ngày càng tăng trong thu nhập chính là do mối liên hệ tổng hợp của chủ nghĩa tư bản và nạn bất bình đẳng, trong phép toán r>g, nghĩa là chỉ số thu hồi vốn cao hơn chỉ số tăng trưởng kinh tế. Với sự nổi tiếng ngày càng lớn của Piketty và lý thuyết kinh tế rõ ràng của ông, công thức r>g có lẽ sẽ sớm nổi tiếng như công thức E=mc2 của Enstein.
Giải thích rõ ràng về các nguyên do của việc gia tăng tai hại trong bất bình đẳng thu nhập, kinh tế gia Piketty so sánh sự bất bình đẳng này với tình trạng bất quân bình to lớn trong “Thời thịnh vượng” của thế kỷ XIX, và đó là điều cuối cùng mà những người bảo thủ trong tôn giáo và chính trị mong muốn được nghe.
Vậy nên, lẽ tự nhiên, những người bảo thủ xem kiểu phân tích kinh tế minh bạch này hẳn cùng giuộc với chủ nghĩa Marx.
Điều ngạc nhiên, Ross Douthat đã chờ đến lễ Phục Sinh và sự sống lại để cảnh báo rằng: “Karl Marx đang trở lại từ cõi chết.”
Thực sự thì Piketty chỉ trích Marx, người từng “tiên đoán cái chết của chủ nghĩa tư bản” nhưng rồi có bao giờ đúng đâu, nhưng ông vẫn nghĩ rằng Marx đã đưa ra một “chất vấn quan trọng” về “sự tập trung của cải chưa từng có trong thời kỳ Cách mạng Công nghiệp”.
“Tại sao lại có những bất bình đẳng này?”, đó là câu hỏi mấu chốt ngày nay. Đó cũng là câu hỏi mà giáo hoàng Phanxicô và ông Thomas Piketty đặt ra. Nhưng câu trả lời không phải là chủ nghĩa Marx.
Với cả hai người, câu trả lời mang tính thần học. Đúng thế. Theo quan điểm của tôi, (nhưng tôi không nghĩ ông Piketty sẽ đồng ý), điểm làm cho quyển sách kinh tế này trở thành một cuộc cách mạng thật sự cũng như đem lại một cái nhìn thần học, chính là việc Piketty tin rằng sự gia tăng bất bình đẳng thu nhập này không phải tử một chủ thuyết kinh tế quyết định, thuyết mà chúng ta phải đề phòng, nhưng là do các yếu tố chính trị sâu xa. Ông giải thích, “nạn bất bình đẳng trở lại sau 1980, phần lớn là do các thay đổi kinh tế trong mười năm cuối cùng vừa qua nhất là trong lãnh vực thuế khóa và tài chính.”
Đây là một cái nhìn thần học, vì cái gì do nhân loại tạo ra, nhân loại có thể thay đổi nó. Chủ nghĩa tư bản không phải tự nhiên mà có, nhưng nó được cấu thành từ hàng ngàn quyết định đạo đức hay phi đạo đức của con người.
Giáo hoàng Phanxicô cũng nghĩ nạn bất bình đẳng kinh tế hiện nay là do chính trị mà ra, chứ không phải “tự nhiên mà có”, và ngài kêu gọi các chính phủ phải loại các tác động hủy hoại, thậm chí gây chết người, của nó. Trong tông thư Niềm vui Tin mừng, giáo hoàng đã viết, “Ngày nay, chúng ta phải nói ‘không với nền kinh tế loại trừ và bất bình đẳng xã hội’. Đó là một nền kinh tế giết người.” Vì nền kinh tế này mà “biết bao nhiêu người bị loại trừ và đẩy ra bên rìa xã hội.” Ngài nói thêm, “Tôi cầu xin Thiên Chúa cho chúng ta thêm nhiều chính trị gia thực sự có lòng với xã hội, với dân chúng, với đời sống của người nghèo!”
Trong văn kiện đó, giáo hoàng đã cật lực phê phán nền kinh tế thị trường tự do và những người bảo vệ nó. “Trong hoàn cảnh này, vẫn có một số người tiếp tục biện minh cho các học thuyết vốn cho rằng tăng trưởng kinh tế nhờ thị trường tự do sẽ chắc chắn đem lại sự công bằng và hội nhập hơn nữa cho thế giới.” Giáo hoàng phê phán gay gắt những học thuyết như thế “vốn không bao giờ được chứng minh xác thực” mà lại thể hiện “một sự tin tưởng thô thiển và ngây thơ vào sự tốt lành của thế lực kinh tế áp đảo này, và vào trong những cơ chế quỷ quái của hệ thống kinh tế thống trị này.”
Và bây giờ Thomas Piketty mang lại cho chúng ta các bằng chứng và bỗng nhiên, người ta ngạc nhiên khi nhìn ra cả hai chỉ trích về chủ nghĩa tư bản hiện đại và các tác động thảm hại của nó đều giống nhau một cách nền tảng.
Chúng ta có thể thấy cách họ đề ra phương thế để chỉnh đốn tình trạng này cũng giống nhau, là việc tái phân bổ của cải. Piketty khuyên các quốc gia phải tăng mạnh vừa thu nhập vừa thuế khóa. Giáo hoàng Phanxicô thì kêu gọi, “Chính phủ phải tái phân bổ hợp lý các lợi ích kinh tế.” Với tôi, nói thế cũng giống như nói gia tăng thuế trên của cải và lợi tức rồi.
Liệu hệ thống hiện hành có thể thay đổi được không? Giáo hoàng nghĩ là có.
Trong bài diễn văn trước các đại diện Liên Hiệp Quốc, giáo hoàng Phanxicô đã nhắc cho họ về cuộc gặp gỡ giữa “Chúa Giêsu Kitô và ông thu thuế giàu có Giakêu, kết cuộc là ông Giakêu đã quyết định thay đổi tận căn, ông quay về với chia sẻ và công chính, vì lương tâm của ông đã được thức tỉnh bởi cái nhìn của Chúa Giêsu.” (Lc 19:1-10)
Sẽ cần nhiều “quyết định tận căn” của nhiều người để thay đổi hệ thống này, nhưng chúng ta phải thay đổi. Và điều này cần sự trở lại của cả con tim và khối óc.
J.B. Thái Hòa dịch
(Giáo hoàng Phanxicô và Thomas Piketty đều muốn tái phân bổ của cải.
huffingtonpost.com, Mục sư, giáo sư thần học Susan Brooks Thistlethwaite, 12-5-2014)
